Informatie over teken(beten) en de ziekte van Lyme

De temperatuur neemt toe, dit betekent dat de kans op het oplopen van een tekenbeet toeneemt. Hoewel een tekenbeet meestal onschuldig is, bestaat de kans dat de teek een ziekteverwekkende bacterie overdraagt die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. De kans dat deze bacterie wordt overgedragen is echter zeer gering wanneer de teek binnen 24 uur op de juiste manier verwijderd wordt.

Tekenbeten en de ziekte van Lyme
In 2009 hebben 93.000 mensen zich met een tekenbeet gemeld bij de huisarts. Het werkelijke aantal beten ligt hoger. In Nederland is gemiddeld een kwart van de teken besmet met de Lyme bacterie, maar het percentage verschilt per gebied in Nederland. Dit is onder andere afhankelijk van het aantal besmette knaagdieren en de tekendichtheid in het gebied.Over het algemeen geldt dat wanneer een besmette teek meer dan 24 uur op de huid zit, het mogelijk is dat de bacterie overgedragen kan worden. Wanneer de bacterie door een teek wordt opgenomen bevindt deze zich in het spijsverteringsstelsel. Wanneer de teek verveld, blijft de bacterie aanwezig. Pas als de teek weer voedsel opneemt, verplaatst de bacterie zich naar de speekselklieren. Daarnaast vergt het verankeren van de monddelen in de huid enige tijd. Het proces van verankering en verplaatsing van de bacterie naar het speeksel duurt over het algemeen ongeveer 24 uur, vandaar dat geadviseerd wordt de teek binnen deze periode te verwijderen. Geadviseerd wordt om bij het aantreffen van een teek deze direct te verwijderen, hoe eerder deze weg is, hoe kleiner de kans op besmetting.
Kenmerkend voor de ziekte van Lyme is een rode ring om de plek waar de tekenbeet heeft plaatsgevonden. Over het algemeen vormt deze zich na 3 – 4 weken, maar kan zich na 3 dagen tot 2 maanden manifesteren. Houdt de plek op het lichaam waar de teek gezeten heeft goed in de gaten, mocht er een rode ring ontstaan, neem dan direct contact op met de huisarts. De rode ring ontstaat echter niet altijd bij een infectie met de bacterie. De ziekte kan zich verder uiten in o.a. koorts, hoofd- en gewrichtspijn. Neem bij een vermoeden van de ziekte van Lyme contact op met de huisarts.
Preventie van een tekenbeet en het verwijderen van een teek
Tekenbeten kunnen worden voorkomen door de volgende tips op te volgen:

•  blijf in bosrijke gebieden op de wandelpaden; loop niet door de lage vegetatie
• draag goed op het lichaam aansluitende kleding , bijvoorbeeld een trui of blouse met lange mouwen en een lange broek waarvan de pijpen in de sokken worden gestopt
• draag een hoofddeksel, dit geldt vooral voor kinderen, omdat teken zich tot maximaal 1,5 meter in de vegetatie bevinden
• controleer na de wandeling of na het kamperen in natuurgebieden, of na het tuinieren in de tuin uw lichaam en kleding op teken. Let bij de controle van het lichaam vooral op plekken waar de huid dun en warm is.
• controleer ook uw huisdieren op teken als die regelmatig in het bos lopen
• smeer uw huid (met name handen en gezicht) in met een afweermiddel met de werkzame stof diëthyltoluamide, dit is verkrijgbaar bij de drogisten en apotheken, lees de verpakking goed voor het gebruik.

Het opvolgen van bovenstaande tips geven geen garantie dat geen tekenbeet wordt opgelopen. Mocht er een teek aangetroffen worden op het lichaam, noteer dan de datum van de beet en verwijder de teek op de volgende wijze:

• gebruik een tekenpincet, verkrijgbaar bij de apotheek of drogisterij
• pak de huid zodanig beet dat er een bultje ontstaat
• plaats de open pincet zo ver mogelijk over de kop van de teek tot op de huid
• verwijder de teek door met de pincet iets te draaien en te trekken
• desinfecteer het wondje na het verwijderen van de teek met alcohol (70%) of jodium
• kook de pincet na gebruik uit.

De teek mag nooit worden bewerkt met olie, alcohol of andere middelen omdat de teek dan speeksel uit de speekselklieren in de wond van de gastheer kan brengen waardoor er een infectie kan ontstaan.  Uit onderzoek is gebleken dat een groot deel  van de tekenbeten (32% van de geregistreerde beten in 2006) wordt opgelopen in de tuin. Onderstaande tips kunnen de kans op het oplopen van een beet in eigen tuin verlagen:

•  houd het gras kort
• verwijder blad- en snoeiafval van het gazon
• beperk de hoeveelheid ondergroei in delen die vaak bezocht worden door mensen en huisdieren
• maak een zoom van houtsnippers, waar het gazon aan hogere begroeiing grenst
• plaats kinderspeeltuigen, zoals schommels en hutten uit de buurt van struiken en struwelen en gebruik houtsnippers als ondergrond
• probeer eventuele knaagdieractiviteit in de tuin te beperken door vogelvoer ’s avonds te verwijderen en huisdierverblijven muisvrij te houden.

Levenscyclus van de teek

De belangrijkste tekensoort die in Nederland de ziekte van Lyme over kan brengen is de schapen- of gewone teek (Ixodes ricinus). De levenscyclus van deze teek bestaat uit vier stadia, onder te verdelen in een ei, larven-, nimfen- en volwassen stadium. Teken zijn te herkennen aan het kleine (1-3 mm), donkere, bolvormige lichaam met korte pootjes. Wanneer teken bloed op genomen hebben kunnen ze tot 1 cm groot zijn.
Teken zijn afhankelijk van een aantal factoren, zoals temperatuur en luchtvochtigheid en de aanwezigheid van een voedselbron. Zo kunnen zij actief worden bij een temperatuur van 4oC en komen zij vooral laag in de vegetatie voor, waar de luchtvochtigheid hoog blijft, zoals in grassen en struikgewassen van bossen, heidegebieden en duinen, maar ook in tuinen en parken.
Daarnaast is de aanwezigheid van een voedselbron van belang. In tegenstelling tot bijvoorbeeld muggen, waarbij alleen volwassen vrouwtjes bloed zuigen, zijn teken afhankelijk van een bloedmaaltijd voor de overgang van het ene naar het andere stadium (vervelling). Dit betekent dat zowel mannelijke als vrouwelijke larven en nimfen bloed nodig hebben om te kunnen groeien en ontwikkelen. Deze eigenschap zorgt ervoor dat de teek een gevaar kan vormen voor mensen. Wanneer een teek bij een eerdere bloedmaaltijd de ziekteverwekkende bacterie Borrelia burgdorferi heeft opgenomen, kan deze worden overgedragen op de volgende gastheer, bijvoorbeeld de mens. Deze bacterie is de veroorzaker van de ziekte van Lyme.
Wanneer een larve in de herfst uit het ei kruipt gaat deze op zoek naar een gastheer. Ze bevinden zich vaak laag in de vegetatie, vanwege de luchtvochtigheid. De gastheren zijn over het algemeen kleine zoogdieren en vogels, maar af en toe worden ook mensen gegrepen. Om aan een bloedmaaltijd te komen klimt de teek in de vegetatie en wanneer een gastheer voorbij komt, grijpt de teek deze vast en kruipt naar zachte delen van de huid om zich daar met zijn gespecialiseerde monddelen vast te hechten en bloed op te nemen. Ze laten zich niet vanaf hogere plekken op de gastheer vallen, zoals vaak wordt gedacht. Het opnemen van bloed kan enkele dagen duren.
Als de gastheer besmet is met de bacterie, wordt deze met het bloed opgenomen door de teek. Na de bloedmaaltijd trekt de larve zich terug en verveld tot nimf die in winterrust gaat. De nimfen hebben een breder spectrum aan gastheren dan de larven, van kleine zoogdieren tot reptielen en grote zoogdieren, en bevinden zich hoger in de vegetatie dan de larven. Na de winterrust gaan zij opzoek naar een bloedmaaltijd en kunnen de bacterie overbrengen als ze deze bij de eerste bloedmaaltijd hebben opgenomen. De nimfen blijven 4-7 dagen aan de gastheer gehecht. Vervolgens vindt weer een vervelling plaats en is de teek volwassen. De paring vindt meestal plaats op de gastheer, waarna nog een bloedmaaltijd plaatsvindt. Het vrouwtje laat zich vallen, ontwikkeld 1000-2000 eitjes en sterft na het leggen van de eitjes. Het mannetje kan meerdere keren paren.
Geraadpleegde literatuur en websites

• Fedor Gassner and Leo S. van Overbeek, Lyme disease in Europe: facts and fiction. Hoofdstuk 12 van Emerging pests and vector-borne diseases in Europe. Ecology and ontrol of vector-borne diseases Vol. 1, edited by Willem Takken and Bart G.J. Knols, Wageningen Academic Publishers, The Nederlands, 2007.
• Kirby C. Stafford III. Tick Management Handbook. An integrated guide for homeowners, pest control operators, and public health officials for the prevention of tick-associated disease. 2007 The Connecticut Agricultural Experiment Station.
• De Natuurkalender, 2007. Teken, Tekenbeten en Borrelia infecties in Nederland. Periode juli – december 2006.
• www.RIVM.nl
• www.natuurkalender.nl

Gemeente Loppersum